राजनैतिक दलका नेताहरू र पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र शाहलाई समाजशास्त्री डा. खत्रीकाे खुला पत्र ।

पाेखरा , २६ फागुन २०८१।
पृथ्वीनारायण नारायण क्याम्पसमा अध्यापन गराउँदै आउनु भएको समाजशास्त्री डा. शान्ता कुमारी खत्रीले नेपालका प्रमुख राजनीतिक दलका नेताहरू र पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र शाहलाई सम्बोधन गर्दै लोकतन्त्रको रक्षा र सामाजिक न्यायको सुनिश्चितताका लागि खुला पत्र लेख्नुभएकाे छ।
खुला पत्रमा डा. खत्रीले नेपालले लामो संघर्षपछि लोकतन्त्रको गन्तव्यमा पुगेको उल्लेख गर्दै, यस गन्तव्यले नागरिक अधिकार, स्वतन्त्रता र समानताको प्रत्याभूति दिलाएकोमा जोड दिनुभएकाे  छ। लोकतन्त्रको स्थापनामा भएका बलिदान र संघर्षलाई सम्झाउँदै उहाले लोकतान्त्रिक मूल्यको रक्षा र सुदृढीकरणका लागि नेताहरूलाई साझा जिम्मेवारी बहन गर्न आग्रह गर्नु भएको छ।
समाजशास्त्री पिएर बोडिउ (Pierre Bourdieu) का सिद्धान्तलाई आधार मान्दै डा. खत्रीले सांस्कृतिक पूंजी, सामाजिक पूंजी र सांकेतिक हिंसाका सिद्धान्तहरूमाथि गहिरो रूपमा विचार गर्न आग्रह गर्नुभएकाे छ।  उहाँका अनुसार सांस्कृतिक पूंजी र सामाजिक पूंजीले शक्ति संरचनामा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। समाजमा शिक्षा, सांस्कृतिक अधिकार र सामाजिक जालोको कनेक्शनले शक्ति सन्तुलनमा प्रभाव पार्ने भएकाले नेताहरूले जनताको वास्तविक अवस्था बुझ्नुपर्ने उहाँको भनाइ छ।
डा. खत्रीले चेतावनी दिँदै लेख्नुभएको छ “यदि राजनीतिक निर्णय र कार्यहरूले समाजका सर्वसाधारण वर्गलाई न्याय नदिएर केवल सामाजिक र आर्थिक सञ्जालको बलमा सत्तामा टिक्न खोजियो भने, त्यसले भविष्यमा अस्थिरता र असमानता थप्नेछ।”
राजतन्त्र पुनःस्थापनाको प्रयासप्रति सचेतना
पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र शाहलाई पनि खुला पत्रमा सम्बोधन गर्दै डा. खत्रीले राजतन्त्र पुनःस्थापनाको सम्भाव्य प्रयासले सांकेतिक हिंसाको अभ्यास गर्ने चेतावनी दिनुभएकाे छ। साथै  “सांकेतिक हिंसा भनेको एक वर्गले आफ्नो सांस्कृतिक र वैचारिक विश्वासलाई समान्य मान्यताको रूपमा प्रस्तुत गर्ने प्रक्रिया हो, जसले कमजोर वर्गहरूको आवाजलाई दबाउँछ।”
राजनीतिक दलहरूलाई आग्रह
डा. खत्रीले राजनीतिक दलहरूलाई लोकतान्त्रिक मूल्य र सामाजिक न्यायको संरक्षणमा दृढ रहन आग्रह गर्नु भएको छ। राजनीतिक नेतृत्वको नीतिहरू स्वार्थ र पार्टीको अवसरवादितामा आधारित नभई समान अवसर र न्यायको पक्षमा उभिनुपर्ने उहाँको भनाइ छ।
उहाँले दलित, महिला, अल्पसंख्यक, आदिवासी र समाजमा विभेदमा परेका समुदायका अधिकारलाई विशेष प्राथमिकता दिन दलहरूको नेतृत्वलाई आग्रह गर्नुभएकाे छ।
लोकतन्त्रको स्थायित्व र सामाजिक न्याय
डा. खत्रीको पत्रमा भनिएको छ, “नेपालको लोकतन्त्रको स्थायित्व भनेको केवल राजतन्त्रको अन्त्य मात्र होइन, बरु सामाजिक न्याय र समान अवसरको प्रतिक पनि हो।” उनले नेताहरूलाई सामाजिक संरचना र लोकतान्त्रिक संस्थाहरूलाई सशक्त बनाउन विशेष ध्यान दिन आग्रह गर्नु भएको छ।
डा. खत्रीले राजनीतिक दल र नेतृत्वलाई सत्ताका लागि मात्र होइन, समाजका सबै वर्गहरूको न्याय र अधिकारका लागि एकताबद्ध हुन अनुरोध गर्नु भएको छ।  उहाँका अनुसार लोकतन्त्रलाई शक्ति र न्यायको माध्यम बनाउँदै न्यायपूर्ण समाजको निर्माण गर्नु नै आजको मुख्य आवश्यकता हो।
डा. खत्रीले लेख्नुभएको खुला पत्र जस्ताकाे तस्तै :
"प्रिय राजनैतिक दलका नेताहरू र पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र शाह ज्यू,
नेपालको ऐतिहासिक संघर्ष र परिवर्तनलाई दृष्टिगत गर्दा, हामी अहिले लोकतन्त्रको गन्तव्यमा पुगेका छौं। यो गन्तव्य केवल एक राजनीतिक प्रणालीको परिवर्तनको मात्र कुरा होइन, यो हाम्रो मुलुकका हर एक नागरिकको अधिकार, स्वतन्त्रता, र समानताको लागि गरिएको जनताका बलिदानहरूको फल हो। लोकतन्त्रको स्थापनाले हामीलाई अधिकार र स्वतन्त्रता दियो र सबैको समानता र सामाजिक न्यायको अवधारणामा बलियो आधार राख्यो। यस पवित्र संघर्षको मूल्य र त्यसका सिद्धान्तलाई सुरक्षित राख्न हामीलाई साँझा  जिम्मेवारी र सजग नेतृत्वको आवश्यकता  छ।
हिजोको जनआन्दोलनले हामीलाई पक्कै पनि लोकतन्त्रको महत्त्व र जनताको अधिकारको असल पाठ दिइसकेको छ। तर, अहिलेको परिप्रेक्ष्यमा, समाजशास्त्री Bourdieu को विचारधारामा आधारित भएर हेर्दा हामीले अझ गहिरो रूपमा समाजको वास्तविक स्थिति बुझ्न आवश्यक छ। सांस्कृतिक पूंजी, सामाजिक पूंजी, र सांकेतिक हिंसाका सिद्धान्तहरूलाई ध्यानमा राख्दै, हामीले जनताको अधिकार र लोकतन्त्रको रक्षाका लागि अझ दृढ कदम चाल्नु पर्दछ।
उनका सिद्धान्तहरू भन्छन् कि सांस्कृतिक पूंजी र सामाजिक पूंजीले शक्ति संरचनामा ठूलो भूमिका खेल्छ। यसले शिक्षा, सांस्कृतिक अधिकार, र समाजमा सामाजिक जालोको कनेक्शनलाई जनाउँछ। यदि तपाईंका निर्णय र कार्यहरूले समाजको सर्वसाधारण वर्गलाई न्याय नदिएर, केवल सामाजिक र आर्थिक सञ्जालको बलमा मात्र सत्तामा टिक्न खोज्नुभयो भने, त्यसले भविष्यमा अस्थिरता र असमानता थप्नेछ। यस अवस्थामा, तपाईंको नेतृत्वले  सांस्कृतिक पूंजी र सामाजिक पूंजीका वास्तविक मूल्यलाई पर्खनु पर्छ, जसले  मात्र जनताको सञ्जाल र विश्वासलाई मजबुत बनाउँछ।
पूर्व राजा ज्ञानेन्द्र शाहज्यू, तपाईंलाई सम्झाउन चाहन्छु कि यदि तपाईंको विचार राजतन्त्रको पुनःस्थापनाको हो भने, तपाईंको यस कदमले मात्र सांकेतिक हिंसाको अभ्यास हुनेछ जसले जनताको आवाजलाई दबाउने र समाजका अधिकांश वर्गका अधिकारलाई अस्वीकृत गर्नेछ। सांकेतिक हिंसा भनेको त्यो प्रक्रिया हो जसमा एक वर्गले आफ्नो सांस्कृतिक र वैचारिक विश्वासलाई समान्य मान्यताको रूपमा प्रस्तुत गर्दछ। यसको परिणामस्वरूप, समाजका कमजोर वर्गहरूको आवाज दबिनेछ, र लोकतान्त्रिक अधिकार र न्यायको रक्षा गर्न गाह्रो हुनेछ।
अब, तपाईं नेताजीहरू, तपाईंको कार्यले देशको भविष्य र लोकतान्त्रिक प्रणालीलाई साँचो अर्थमा मार्गदर्शन गर्नेछ। तपाईंको राजनीतिक नेतृत्वका सिद्धान्तहरूले समाजका कमजोर वर्गहरू, जनताको अधिकार, र लोकतान्त्रिक मूल्यहरूका प्रति समर्पण जनाउनुपर्ने छ। तपाईंको नेतृत्व साझा सामाजिक हित र समान अवसरका पक्षमा उभिनु आवश्यक छ। तपाईंका नीतिहरूलाई स्वार्थ र पार्टीको अवसरवादितामा आधारित नगरी सामाजिक न्याय र समान अधिकारको अवधारणामा आधारित हुनु आवश्यक छ।
यद्यपि हामीलाई थाहा छ कि राजनीतिक दलहरू बीचमा भिन्नताहरू हुँदाहुँदै पनि, तपाईंहरुको  एकताले लोकतान्त्रिक व्यवस्थालाई सुरक्षित राख्न मद्दत गर्नेछ। लोकतन्त्रलाई शक्ति र न्यायको माध्यम बनाउन सबैले सँगै काम गर्नु पर्नेछ। तपाईंहरुको पार्टी र सरकारहरूले समाजका कमजोर वर्गहरू, दलित, महिला, अल्पसंख्यक, आदिवासी, मुलुकका विभेदमा  रहेका समुदायका अधिकारका मुद्दामा अझ जोड दिनु पर्नेछ।
नेपालको लोकतन्त्रको स्थायित्व भनेको केवल राजतन्त्रको अन्त्य मात्र होइन, बरु सामाजिक न्याय र समान अवसरको प्रतिक पनि हो। यही उद्देश्य र महत्त्वपूर्ण लक्ष्यलाई ध्यानमा राखेर तपाईं नेता हरुलाई मेरो अनुरोध छ कि सामाजिक संरचना र लोकतान्त्रिक संस्थाहरूलाई सशक्त बनाउने कार्यमा तत्काल ध्यान दिनुहोस्। यदि तपाईंले सामाजिक पूंजी, सांस्कृतिक पूंजी, र सांकेतिक हिंसाका सिद्धान्तहरूलाई सही ढंगले प्रयोग गर्नुभयो भने, तपाईं आफ्नो कार्यदिशा र निर्णयले मुलुकलाई अझ समृद्ध र न्यायपूर्ण बनाउन मद्दत गर्न सक्नुहुनेछ।
प्रिय नेताजीहरू, हाम्रो भविष्य लोकतान्त्रिक र न्यायपूर्ण समाजमा मात्र सम्भव छ। यस समाजको निर्माणमा तपाईंहरूको सक्रिय र जिम्मेवार नेतृत्वको भूमिका अत्यन्त महत्त्वपूर्ण हुनेछ। तपाईंको नेतृत्व  र्थ र जनता विरोधी नीतिहरूबाट पर रहनु पर्नेछ। लोकतन्त्रका सिद्धान्त र सामाजिक न्यायको साँच्चै पालन गर्नुहोस्, जसले समाजलाई सबै वर्ग र जातिका लागि समान अवसर र अधिकारको संरक्षण गर्नेछ। तपाईंको काम सांस्कृतिक, सामाजिक र राजनीतिक पूंजीलाई जनताको पक्षमा प्रयोग गर्नु हो, न कि यसलाई मात्र सत्ताको लागि प्रयोग गर्नु। अन्ततः, सबै दल र सरकारको कर्तव्य भनेको जनताको आवाजलाई सुन्ने, समान अवसर र सामाजिक समानताको सुनिश्चितता गर्नु हो। यदि हामी यो काम गर्न सक्छौं भने, नेपाललाई एउटा शान्तिपूर्ण, समृद्ध र न्यायपूर्ण समाज बनाउन सक्षम हुनेछौं।"